In 1999 bezocht ik met mijn fotograaf Frank Eimers de persdag van Spiel ’99. Daar zagen we Michael Bruinsma van 999 Games lopen met een Hollandse kaas en een Speelgoed van het Jaar oorkonde. Hij was op zoek naar Klaus Teuber, om met hem te vieren dat zijn bordspel De Kolonisten van Catan diezelfde dag was uitgeroepen tot Speelgoed van het Jaar 1999. We volgden Michael en Klaus naar de stand van het fonkelnieuwe Die Sternenfahrer von Catan, een zelfstandig bordspel waarin de kolonisten door de ruimte vliegen en nieuwe kolonies en ruimtehavens stichten. Deze eerste editie van Sternenfahrer is nooit in het Nederlands verschenen. De afgelopen najaar verschenen heruitgave vloog wel in westelijke richting en is hier verkrijgbaar als Catan: Kosmonauten.
Klaus Teuber en Michael Bruinsma in 1999 (foto: Frank Eimers)
Het speelbord is een raamwerk met meerdere configuraties van elk drie planeten. De vier stelsels aan de onderzijde zijn de Cataanse koloniën, waar de spelers al een startpositie hebben geclaimd. De rest van het bord bestaat uit een variabele opstelling van nog te ontdekken planetenstelsels (acht) en buitenposten (vier) van buitenaardse wezens. Op een scorespoor houd je de winstpunten bij. Om deze punten te verdienen moet je onder meer koloniën, ruimtehavens en handelsposten bouwen. Hiervoor heb je ruimteschepen nodig. En om te bouwen moet je grondstoffen verzamelen.
Volgens goed Cataans gebruik wordt de grondstofopbrengst bepaald door twee zeszijdige dobbelstenen. De actieve speler begint zijn beurt met dobbelen. Iedere speler neemt de opbrengst voor elke eigen kolonie en ruimtehaven naast een planeet met het gegooide getal. De actieve speler krijgt afhankelijk van zijn actuele score een bonus van 0-2 gedekte grondstofkaartjes. Wanneer er een 7 wordt gedobbeld, leveren de planeten geen grondstoffen op. Heb je meer dan zeven kaarten op de hand, dan moet je de helft inleveren. Daarna steelt de actieve speler één grondstofkaart uit de hand van één medespeler. Ten slotte trekken de niet-actieve spelers één grondstofkaart van de gedekte stapel.
In de tweede fase mag je handelen en bouwen. Grondstoffen ruil je met medespelers of de voorraad (3:1 of 2:1 bij handelsgoederen). Met een bouwactie kun je een kolonie opwaarderen naar een ruimtehaven. De haven is goed voor twee punten en dient als vertrekpunt voor nieuwe schepen. Daarvan kun je twee soorten bouwen: een handelsschip of een kolonieschip. Over schepen gesproken, iedere speler beschikt ook over een enorme raket. Via zijn gekleurde balletjes dient die als toevalsgenerator tijdens de ruimtereizen. Deze raket kun je in de bouwfase opwaarderen met een blauw kanon (gevechtskracht), een rode vrachtmodule (laadcapaciteit) en/of een gele aandrijving (snelheid).
In de derde fase vliegen jouw schepen over het bord. Na het schudden van jouw raket bepalen de balletjes en jouw aandrijvingen de snelheid van jouw schepen. Onderweg verken je nieuwe planetenstelsels, sticht je kolonies op productieve locaties en handelsposten bij de buitenposten van buitenaardse wezens (waarvoor je wel voldoende vrachtmodules moet hebben). Vier van de vijf buitenaardse volken zijn zichtbaar aanwezig op het speelbord. Een handelspost is goed voor een vriendschapskaart van dat volk, die jou allereerst een speltechnisch voordeel oplevert (extra grondstofopbrengst, een betere ruilverhouding, extra aandrijving enzovoort). De bezitter van de eerste vriendschapskaart (en daarna de speler met de meeste kaarten) krijgt ook nog eens de vriendschapspion van dat volk (goed voor 2 punten). Piratennesten en ijsplaneten mag je alleen maar koloniseren wanneer je het afgebeelde aantal kanonnen c.q. vrachtmodules bezit. Een in jouw raket zichtbare zwarte kogel activeert een ontmoeting. Daartoe moet je een ontmoetingskaart uitvoeren, die door een medespeler wordt voorgelezen. Via een aantal keuzes kom je uiteindelijk uit bij het positieve of negatieve effect van de ontmoeting.
Het spel is voorbij in de beurt waarin een speler vijftien of meer punten heeft verzameld.
Ten slotte
Kosmonauten is in de basis nog steeds Catan, maar wat mij betreft wel met een grote verbetering. In dit spel is het namelijk niet mogelijk dat je door pech 1) beurtenlang geen grondstofkaartjes krijgt, waardoor je 2) niet kunt handelen en bouwen en 3) je medespelers je ondertussen inbouwen met hun wegen, waarna je 4) de rest van het spel min of meer uit je neus zit te eten. Een andere speelplezier verhogende wijziging is de afwezigheid van de irritante blokkerende rover.
Het doorkruisen en het ontdekken van dit heelal is een leuke speelse uitdaging. De ontmoetingen zorgen weliswaar voor grilligheid, maar ook voor extra spanning en sfeer. Dit pakt meestal goed uit, maar een vroegtijdige bonusjump naar de andere kant van het speelbord kan de spelbalans enigszins verstoren. Ik herinner me met veel plezier een pot waarbij ik me beurtenlang zonder hinderlijke buren kon uitleven aan gene zijde van het heelal.
De spelregels zijn op de klassieke Cataanse wijze opgezet: een toegankelijke introductie zorgt voor een vlotte start, voor gedetailleerde vragen kun je later in de almanak terecht. Ik vind dit nog steeds een briljant regelconcept. Kosmonauten kost een paar centen, maar biedt waar voor het geld; het spel is prachtig uitgevoerd. Het variabele speelbord is een verbetering ten opzichte van de Duitse editie uit 1999. Hetzelfde geldt voor de materiaalkwaliteit van de raket.
