Terra Mystica

Terra Mystica is een fantasievol ontwikkelingsspel. Iedere speler controleert een volk met zijn eigen speciale vaardigheden. Jouw volk ontwikkelt zich door het stichten van nieuwe nederzettingen op aangrenzende gebieden en door het bouwen van betere gebouwen. Hiermee groeit jouw economie en daarmee jouw inkomsten en actiepotentieel. Door op het juiste moment nederzettingen en gebouwen te stichten loop je ook nog eens lekker binnen met winstpunten en andere bonussen.

Op een centraal speelbord is de speelwereld met tientallen gebieden afgebeeld. Een rivier met meerdere armen verdeelt het landschap in vier continenten. Er zijn zeven verschillende terreinsoorten. In deze wereld huizen 14 verschillende volkeren, waarvan er elk spel 2-5 meedoen. Elk volk heeft een eigen terreinsoort waarop hij nederzettingen mag bouwen. Wil je een ‘foute’ terreinsoort bebouwen, dan moet je deze eerst transformeren naar jouw eigen terreinsoort. De terreinsoort is niet het enige onderscheid tussen de volken. Nagenoeg elk volk heeft een speciale vaardigheid en een bonus voor het bouwen van een burcht. Dit vraagt om verschillende speelstijlen.

Iedere speler krijgt een eigen bordje waarop hij de gebouwen van zijn volk bewaart. Jouw bordje bevat een handig administratief systeem waarmee de kostprijs en de inkomsten van jouw gebouwen wordt aangegeven. Ook de kostprijs en de stand van diverse technologische ontwikkelingen is duidelijk vermeld. Hetzelfde geldt voor de prijs van transformeren. Jouw bordje bevat verder drie schalen, waarop je jouw machtblokjes bewaart. Dit is een ‘geldsoort’ waarmee je nuttige acties en extraatjes kunt betalen. Jouw voorraad priesters en bruggen bewaar je naast jouw volkenbord. Je begint het spel met een beginvoorraad van arbeiders en geld (en soms een priester). Daarnaast begin je met 1-3 nederzettingen, afhankelijk van jouw volk. Jouw volkenbord bepaalt verder jouw startpositie op de vier elementensporen. Dit zijn vier gekleurde scoresporen, die tijdens het spel bonussen opleveren en aan het einde goed zijn voor winstpunten.

Gebouwen en kracht op een volkenbord (Foto: Henk Rolleman)

Nu de term winstpunten is gevallen, wordt het tijd om uit leggen waarom we het allemaal doen. Op een zestal scoretegels is afgebeeld voor welke handelingen je tijdens het huidige spel winstpunten ontvangt. Wanneer je jouw strategie hier goed op afstemt, kun je lekker binnenlopen. Dit geldt des te meer wanneer je dit weet te combineren met de juiste gunsttegels. Laatstgenoemden verdien je wanneer je tempels of een heiligdom bouwt. De bonuskaarten zorgen voor een andere combinatiemogelijkheid van bouwen en scoren. Met een cluster van gebouwen verdien je uiteindelijk stadsrechten, die goed zijn voor winstpunten en andere voordelen. Technologische vooruitgang op de sporen voor scheepvaart en transformeren levert ook winstpunten op. Aan het einde van het spel zijn er ook nog punten te verdienen voor het grootste verbonden gebied en – zoals gezegd – voor de positie op de vier elementensporen.

Het spel duurt zes rondes. Elke ronde bestaat uit drie fases: inkomsten, acties en elementenbonussen en opschonen.

In de inkomstenfase krijg je de opbrengst van jouw gestichte gebouwen. Dit is een mix van arbeiders, munten, priesters en kracht. Jouw eerder verdiende gunsttegels en jouw huidige bonuskaart leveren extra inkomsten op. Arbeiders, munten en priesters neem je uit de voorraad. Krachtblokjes schuif je vanaf schaal I door naar de volgende schalen. Je mag alleen de blokjes in schaal III besteden, door ze weer door te schuiven naar schaal I.

In de actiefase mogen de spelers beurtelings één actie uitvoeren. Er zijn acht actiemogelijkheden.

Met de actie transformeren en bouwen transformeer je een aangrenzend leeg gebied naar jouw eigen terreinsoort en mag je daar een nederzetting plaatsen. Het transformeren kost je een of meer spades. Die kun je bemachtigen via speciale of krachtacties of door 1-3 arbeiders te betalen (afhankelijk van jouw technologie). De nederzetting kost je 1 arbeider en 2 munten.

Het speelbord in detail (Foto: Henk Rolleman)

Je kunt bestaande nederzettingen en andere gebouwen opwaarderen naar een hogere categorie. Op jouw volkenbord is aangegeven hoe dit moet gebeuren en wat het kost. Een nederzetting kun je vervangen door een handelshuis, die je extra geld en andere voordelen oplevert. Handelshuizen zijn goedkoper wanneer je ze naast de buren bouwt. Een handelshuis kun je vervangen door jouw burcht of door een tempel. Eerstgenoemde versterkt de positie van jouw volk, laatstgenoemde levert je priesters en de belangrijke gunsttegels op. Een van jouw tempels kun je vervangen door een heiligdom, die ook goed is voor een gunsttegel en een priester.

Met twee andere acties kun je tegen betaling van munten, arbeiders of priesters jouw technologie verbeteren. Met stappen op het scheepsspoor zorg je ervoor dat je aan de overkant van de rivier kunt transformeren en bouwen. Met stappen op het spadespoor kost het transformeren minder arbeiderblokjes. Vooruitgang op deze sporen levert bovendien extra winstpunten op.

Je kunt een priester naar een elementspoor sturen om daar een paar velden vooruit te gaan. Dit is tijdens het spel goed voor extra kracht en andere bonussen. Bij de eindtelling verdien je hier winstpunten.

Je kunt de speciale acties van gunsttegels of een bonuskaart gebruiken, wanneer je deze in jouw bezit hebt.

Je kunt een van de op het bord afgebeelde krachtacties gebruiken. Hiertoe ‘betaal’ je de afgebeelde krachtblokjes en voer je de desbetreffende actie uit: een brug over de rivier bouwen, een extra priester, arbeiders of geld pakken, of met een of twee spades transformeren & bouwen. De krachtblokjes bieden je los van deze acties nog meer mogelijkheden. Je kunt ze namelijk converteren zonder dat dit je een actie kost. Hiermee kun je onder meer kracht ‘betalen’ voor een priester, arbeider of munt.

Kracht is een interessant spelelement, waarvan je bij geschikt gebruik flink kunt profiteren. Daarnaast is het verkrijgen van kracht op een leuke manier geïmplementeerd. Een belangrijke krachtbron is nabuurschap. Als een buurman iets naast jou bouwt, levert dit jou 1-4 kracht op, waarvoor je overigens wel 0-3 winstpunten moet inleveren. Er zijn ook nog andere manieren om kracht te verdienen, bijvoorbeeld via inkomsten voor handelshuizen en jouw burcht en via de elementensporen.

De laatste actiemogelijkheid is passen. Dan moet je jouw huidige bonuskaart ruilen tegen een van de drie bonuskaarten in de voorraad. Sommige ingeleverde bonuskaarten leveren dan punten op. De eerste passer is de startspeler van de volgende ronde.

Elementensporen (Foto: Henk Rolleman)

Wanneer alle spelers hebben gepast ontvangen de spelers de elementenbonus van de actuele scoretegel. De omvang van deze bonus is afhankelijk van jouw positie op dit spoor. Daarna wordt deze scoretegel omgedraaid en worden de niet gekozen bonuskaarten opgewaardeerd met een muntje. Daarna kan de volgende ronde beginnen.

Na de zesde ronde volgt een eindtelling. Dan krijgt de top 3 van elk elementenspoor 8-4-2 winstpunten en de top 3 met de meeste verbonden gebouwen 18-12-6 winstpunten. Bij meer spelers zorgt deze eindtelling voor extra interactie, omdat het winnen en afpakken van deze punten de onderlinge scoreverhouding flink kan beïnvloeden. Een gat van 18 punten is immers geen kattenpis. Ten slotte krijgt iedereen nog 1 punt voor elke 3 munten.

Ten slotte

Terra Mystica is een spel voor planners, voor strategen. Lees de situatie aan het begin van het spel, trek een plan, laat jouw economie lekker draaien en voer de plannen zo goed mogelijk uit. Uiteraard mag je niet blind zijn voor de handelingen van de medespelers en is tactische bijsturing zo nu en dan gevraagd. Maar het uitzetten en volgen van een lijn op basis van jouw volk en de dit spel aanwezige mix van scorefiches is de kern van de zaak.

De herspeelbaarheid van het spel is groot door de grote variatie in volken, die echt om een verschillende speelstijl vragen. Daarnaast zorgt de wisselende samenstelling van de tussentijdse puntentellingen voor variatie in de tactiek.

De interactie ligt er niet dik bovenop, zeker niet voor een spel waarbij de uitbreiding van het territorium centraal staat. Maar bij een vollere bezetting kom je elkaar genoeg tegen bij het kiezen van bouwlocaties, bonuskaarten en gunsttegels en heeft de strijd om de territoriale winstpunten en de scoresporen voldoende gewicht. Daarnaast zorgen de krachtschalen en de korting op handelshuizen voor een beetje spanning tussen nabuurschap en vrije groei.

Terra Mystica is mijn favoriet onder de expertspellen van het seizoen 2012-2013. In trefwoorden: mentaal uitdagend, rijk aan variatie, subtiele interactie en de afwezigheid van toeval. Dit zijn de bouwstenen van een tophit voor fijnproevers. In mijn ogen de terechte winnaar van de Nederlandse Spellenprijs – Experts, de Deutsche Spiele Preis, de International Gamers Award, de Gouden Ludo en de Tric Trac d’Or van 2013.